Czym jest unijne rozporządzenie rozporządzenie o wylesianiu (EUDR)?

Wylesianie wciąż stanowi globalny problem, szczególnie w kontekście postępującej zmiany klimatu i utraty bioróżnorodności. Unia Europejska, chcąc wzmocnić ochronę światowych lasów, uchwaliła rozporządzenie o wylesianiu (EUDR). Przepisy rozporządzenia, w których określono kompleksowe wymagania dotyczące różnych towarów o wysokim wpływie na środowisko mają być egzekwowane od 30 grudnia 2024 roku.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej dotyczące wylesiania weszło w życie 30 czerwca 2023 roku, jednak uwzględniono 18- miesięcznym okres przejściowy, który miał umożliwić firmom przygotowanie się do nowych wymogów. Oznacza to, że firmy mają czas do 30 grudnia bieżącego roku na zapewnienie, że ich produkty i łańcuchy dostaw będą zgodne z wymaganiami unijnego rozporządzenia o wylesianiu (EUDR). Wszystkie produkty przeznaczone do wprowadzenia na rynek UE lub eksportowane z UE muszą spełniać wszystkie wymagania EUDR.

Produkty wolne od wylesiania w EUDR

EUDR będzie dotyczyć jedynie ograniczonej liczby towarów i ich pochodnych, które zostały uznane za produkty „wysokiego ryzyka” w kontekście wylesiania. Należą do nich bydło, kakao, kawa, olej palmowy, soja i drewno. Głównym wymogiem EUDR jest to, aby towary podlegające jego przepisom były „wolne od wylesiania”. Według definicji EUDR wylesianie odnosi się konkretnie do przekształcania lasów na tereny rolnicze. Zgodnie z punktem 13 w artykule 6 rozporządzenia, „wolne od wylesiania” oznacza:

– że odpowiednie produkty zawierają, zostały wyprodukowane z lub zostały wytworzone przy użyciu odpowiednich towarów, które zostały wyprodukowane na ziemi, która po 31 grudnia 2020 r. nie była poddana wylesianiu; oraz

– w przypadku odpowiednich produktów zawierających drewno lub wytworzonych przy użyciu drewna, że drewno zostało pozyskane z lasu po 31 grudnia 2020 r. bez jego degradacji.

Pozostałe wymagania

Kolejne wymagania EUDR stanowią, że produkcja objętych rozporządzeniem towarów musi również być zgodna z lokalnym prawem. Produkcja musi spełniać lokalne wymagania dotyczące praw do użytkowania gruntów, ochrony środowiska, polityki leśnej, prawa pracy oraz Zasady wolnej, uprzedniej i świadomej zgody
określonej w Deklaracji Narodów Zjednoczonych o Prawach Ludów Tubylczych. Należy również dostarczyć oświadczenie o należytej staranności, opisujące informacje i wyniki ocen łańcucha dostaw przeprowadzonych dla danego produktu. Wymogi te będą miały zastosowanie do wszystkich produktów zawierających lub
wyprodukowanych z objętych rozporządzeniem surowców. Odpowiedzialność za przestrzeganie przepisów EUDR spoczywa na firmie, która wprowadza produkt na rynek UE lub odpowiada za jego eksport z UE.

Jaka jest skala wylesiania?

Problem wylesiania nie zniknął. Tylko w ciągu pierwszych 6 miesięcy 2024 roku w Amazonii bezcenne lasy, nazywane „płucami świata”, znikały szybciej niż w jakimkolwiek innym okresie w ciągu ostatnich 20 lat. Według Instytutu Zasobów Światowych, całkowita utrata tropikalnych lasów pierwotnych w 2023 roku
wyniosła 3,7 miliona hektarów, co odpowiada utracie niemal 10 boisk piłkarskich lasu na minutę.

Nie można lekceważyć tych danych w kontekście postępującego kryzysu klimatycznego. Tylko w 2023 roku utrata lasów spowodowała emisję 2,4 gigaton (Gt) dwutlenku węgla, co odpowiada prawie połowie rocznych emisji paliw kopalnych w Stanach Zjednoczonych. Jest to pilny problem, którego rozwiązania nie można odkładać na później.

Silne cele ochrony lasów

Według Globalnego Przeglądu Lasów 2024 Instytutu Zasobów Światowych (WRI), sześć towarów objętych EUDR odpowiadało za ponad 50% całkowitego wylesiania w latach 2001-2015. Spośród tych sześciu towarów, bydło odpowiadało za znacznie większą część wylesiania niż pozostałe (~36% całkowitego wylesiania). Te wpływy poszczególnych produktów są zmienne regionalnie, a wylesianie związane z bydłem i soją występuje prawie wyłącznie w Ameryce Południowej, szczególnie w Brazylii.

Tymczasem wylesianie związane z olejem palmowym koncentruje się głównie w Indonezji i Malezji w Azji Południowo-Wschodniej, które produkują ponad 80% światowego oleju palmowego. Olej palmowy dostarcza 40% światowego oleju roślinnego i był również odpowiedzialny za 25-30% globalnego wylesiania w latach
2000-2016. Olej palmowy jest trzecim co do wielkości (po bydle i soji) czynnikiem przyczyniającym się do wylesiania na świecie.

Dlaczego tylko 6 towarów w EUDR?

Ograniczenie regulacji do sześciu towarów o wysokim wpływie miało na celu umożliwienie regulatorom skupienia wysiłków i zasobów tam, gdzie potrzebna jest surowsza ochrona, a jednocześnie osiągnięcie jak największego wpływu na globalne wylesianie.

Raport o wylesianiu opublikowany w 2021 roku oszacował, że 30% globalnego wylesiania odbyło się legalnie w latach 2013-2019. W krajach o słabszych przepisach dotyczących ochrony środowiska, większe obszary wylesiania mogą być uznane za „legalne” (zgodnie z obowiązującym lokalnie prawem), ale pomimo tego, mają znaczący wpływ na pokrycie lasów. Aby zwalczyć ten trend, EUDR ma zastosowanie zarówno do legalnego, jak i nielegalnego wylesiania. Jest to wzmocnienie wymagań rynkowych w porównaniu z Rozporządzeniem UE dotyczącym drewna (EUTR), które wprowadzało podobne regulacje, ale
ograniczało produkty związane z nielegalnym wylesianiem.

Co z małymi rolnikami?

Małe gospodarstwa rolne (posiadające mniej niż 10 hektarów) stanowią jedynie 25% gruntów rolnych i produkują około 30% światowych upraw. W krajach rozwijających się małe gospodarstwa rolne są często własnością ludów tubylczych i lokalnych społeczności.

Chociaż odpowiedzialność za zapewnienie zrównoważonej produkcji spoczywa na firmach importujących i eksportujących produkty na rynek UE, proces dokumentacyjny często jest przekazywany pierwotnym i wtórnym producentom przez większe korporacje. Oznacza to, że aby sprostać standardom dokumentacji i wymogom prawnym EUDR, mali rolnicy będą potrzebować znaczącego wsparcia i większych zasobów.

Co nas czeka w związku z EUDR?

Unijne Rozporządzenie o Wylesianiu ma być egzekwowane pod koniec 2024 roku. Obejmując sześć produktów rolnych o najwyższym ryzyku wylesiania, EUDR ma potencjał do znaczącej poprawy ochrony lasów. Wymóg, aby produkty i ich pochodne były wolne od wylesiania oraz aby produkcja była zgodna z  odpowiednimi przepisami lokalnymi, tworzy solidne ramy ochrony światowych lasów w UE – jednym z największych rynków gospodarczych na świecie.

Nowe kompleksowe rozporządzenie prawdopodobnie będzie wymagało zwiększonego wsparcia dla małych rolników i społeczności tubylczych, aby mogły one sprostać wymaganiom i utrzymać istotne dla nich źródła dochodów. Dzięki odpowiedniemu i dokładnemu wdrożeniu, EUDR ma potencjał, aby ustanowić standardy dla zrównoważonej produkcji towarów i podnieść standardy legislacyjne w krajach produkujących.

Wdrożenie i egzekwowanie EUDR

Aby rozporządzenie EUDR osiągnęło swój cel i doprowadziło do ograniczenia wylesiania i degradacji lasów, potrzebujemy działań na poziomie krajowym w UE. Do końca tego roku państwa członkowskie muszą przyjąć przepisy, które sprawią, że EUDR będą skutecznie egzekwowane. Jest to zadanie także dla polskiego rządu.

Silne poparcie społeczne

Rozporządzenie EUDR ma ogromne poparcie społeczeństwa UE: zyskało głosy 1,2 miliona obywateli (uczestniczących w konsultacjach Komisji Europejskiej w sprawie wylesiania). Kiedy Parlament UE głosował nad EUDR, odpowiedź była niemal jednogłośna: 552 za, tylko 44 przeciw i 43 głosy wstrzymujące się. Ponadto 78 firm zjednoczyło się, aby zażądać silnego prawa UE, które skutecznie będzie chronić światowe lasy.

——

~D.O.