Z półrocznym opóźnieniem Sejm przyjął nową ustawę regulującą funkcjonowanie sektora żywności ekologicznej w Polsce. Ustawa z 23 czerwca 2022 r. o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej charakter kompetencyjny: ustala „zadania i właściwość organów i jednostek organizacyjnych w zakresie produkcji ekologicznej”, czyli zakresie określonym w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych, obowiązującym w państwach członkowskich od 1 stycznia 2022 r.
Zasady wytwarzania, przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów rolnictwa ekologicznego są regulowane bezpośrednio przepisami unijnymi, stanowiąc wspólny standard produkcyjny. W gestii prawa krajowego pozostawione są tylko nieliczne szczegóły dotyczące produkcji ekologicznej w kontekście krajowych uwarunkowań. Główny obszar regulowany przez państwa członkowskie to organizacja systemu kontroli, w celu zagwarantowania zgodności produkcji ekologicznej z prawem wspólnotowym, co warunkuje znakowanie produktów unijnym logo produkcji ekologicznej.
Nowe rozporządzenie UE 2018/848 nadaje systemowi kontroli rangę kontroli urzędowej i przekłada się na prawodawstwo państw członkowskich.
Krajowa (czwarta) ustawa utrzymuje dotychczasową strukturę organizacyjną systemu, wzmacniając rolę Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (GIJHAR-S; dotąd organ nadzoru nad produkcją i jej kontrolą), który stanowi obecnie właściwy organ (competent authority) wg rozporządzenia UE 2018/848, rozstrzygający ewentualne wątpliwości interpretacyjne unijnej regulacji na szczeblu krajowym.
Do nowych ustawowych zadań GIJHAR-S należy obecnie m.in. • przekazywanie jednostkom certyfikującym zadań kontroli urzędowej oraz wycofywanie bądź zawieszanie określonych uprawnień • prowadzenie nadzoru nad działalnością jednostek certyfikujących, • prowadzenie publicznie dostępnego wykazu podmiotów objętych certyfikacją, • prowadzenie systemu informującego o dostępności zwierząt z chowu ekologicznego na potrzeby tworzenia i odnawiania stad w gospodarstwach ekologicznych.
Obszerny zakres zadań GIJHAR-S oraz innych organów włączonych w krajowy system kontroli jest określony szczegółowo w ustawie.
Inne nowe rozwiązania, które wprowadza ustawa:
- kontrola podmiotu (rolnik, przetwórca, handlowiec, importer, podwykonawca) przez GIJHAR-S jest możliwa w ciągu 5 lat po zakończeniu przez niego działalności w obszarze produkcji ekologicznej;
- w przypadku wyłączenia podmiotu z systemu kontroli – przez uprawniony organ, z powodu poważnych nieprawidłowości – powrót do systemu możliwy dopiero po 2-letniej przerwie;
- włączenie nowej instytucji do systemu: Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych, odpowiedzialny za administrowanie heterogenicznym materiałem siewnym;
- możliwe wnioskowanie o dopłaty do zakupu elitarnego i kwalifikowanego materiału siewnego;
- możliwość zakupu, na własne potrzeby produkcyjne, nawozów i środków wspomagających uprawę roślin, które są dozwolone do stosowania w rolnictwie ekologicznym w innych państwach członkowskich, choć nie są zarejestrowane do obrotu w Polsce;
- zaostrzone kary finansowe: dla producentów za oszukańcze oznakowanie produktów niecertyfikowanych jako ekologiczne, a dla jednostek certyfikujących – za błędy i opóźnienia raportów składanych nie tylko organom nadzoru, ale też instytucji wypłacającej rolnikom dotacje (Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa).
Obecność agencji płatniczej w strukturze organizacyjnej rolnictwa ekologicznego (od 2004 r.) jest pozaunijną specyfiką polskiej ustawy; takie powiązanie nie ma miejsca w innych państwach członkowskich.
Inne bezprecedensowe rozwiązanie (od 2009 r.) które zostało podtrzymane w nowej ustawie to egzamin państwowy „na inspektora rolnictwa ekologicznego” w kilku oddzielnych „specjalnościach”, co jest ewenementem w skali światowej.
Pełny zakres regulacji ujęty jest w 43 artykułach nowej ustawy o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej. Na jej mocy przygotowywane są obecnie rozporządzenia wykonawcze Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Projekt finansowany w ramach programu IMCAP Unii Europejskiej.
Treść niniejszej publikacji przedstawia wyłącznie poglądy jej autora i jedynie autor ponosi za nią odpowiedzialność. Komisja Europejska nie przyjmuje żadnej odpowiedzialności za wykorzystanie zawartych w niej informacji.