Fakty i mity na temat EUDR
Unijne rozporządzenie o wylesianiu (EUDR) początkowo uznano za rewolucyjne w walce z globalnym wylesianiem. Było to pierwsze tego typu prawo na świecie, które miało ogromne poparcie państw członkowskich UE i Parlamentu Europejskiego. Rozporządzenie weszło w życie 29 czerwca 2023 roku i ma mieć pełne zastosowanie od 30 grudnia 2024 roku. Jednak im bliżej tego terminu, tym pojawia się więcej prób opóźnienia kluczowego prawa dla ochrony światowych lasów.
EUDR zabrania wprowadzania na rynek UE produktów pochodzących z bydła, drewna, kakao, soi, oleju palmowego, kawy i kauczuku, jeśli ich wytworzenie przyczyniło się do wylesiania, degradacji lasów i nie zostały wyprodukowane legalnie. Zakazuje się także eksportu takich produktów z UE.
Produkcja rolna stanowi najważniejszy czynnik wylesiania na świecie, a produkcja towarów wymienionych w regulacji przyczynia się do znacznych szkód w środowisku i naruszeń praw człowieka. Jednak im bliżej pełnego wdrożenia EUDR, tym większe kontrowersje narastają wokół tego prawa.
Próby opóźnienia EUDR
W marcu 2024 roku austriackie ministerstwo rolnictwa wezwało do odroczenia wdrożenia EUDR. Apel ten poparły ministerstwa rolnictwa z Czech, Finlandii, Włoch, Polski, Słowacji, Słowenii i Szwecji oraz Europejska Partia Ludowa (EPP).
W maju 2024 roku sekretarze handlu i rolnictwa USA wysłali list do Komisji Europejskiej, domagając się opóźnienia ustawy, twierdząc, że stawia ona „krytyczne wyzwania” dla amerykańskich producentów. Równocześnie dyplomaci z Ameryki Południowej ostrzegali, że prawo może doprowadzić do wzrostu produkcji
kokainy. Jak argumentowano, biedni rolnicy z Peru i Kolumbii, niezdolni do spełnienia wymogów śledzenia produkcji kawy czy kakao, mogliby przerzucić się na uprawę liści koki.
Dodatkowo, amerykańscy producenci papieru ostrzegali, że skutkiem może być brak pieluch, podpasek i innych produktów higienicznych na europejskich półkach. Europejski przemysł drzewny natomiast określił ustawę jako „regulacyjnego potwora”, obawiając się ogromnej biurokracji. Debata na temat wzrostu cen żywności, napojów i innych towarów staje się coraz bardziej ożywiona.
Skąd kontrowersje wokół EUDR?
Po pierwsze, wylesianie związane z rolnictwem to złożony problem. Fern, organizacja ekologiczna, która od dekady apeluje o regulacje mające na celu przeciwdziałanie wylesianiu spowodowanemu importem do UE, podkreśla kluczową trudność w zapewnieniu, że drobni rolnicy otrzymają wsparcie, by nie zostali wykluczonymi z globalnych łańcuchów dostaw.
Po drugie, potężne interesy przemysłu drzewnego i państw członkowskich UE aktywnie dążą do osłabienia lub opóźnienia wdrożenia EUDR. Niemniej jednak dokładniejsza analiza pokazuje bardziej złożony obraz.
Pozytywne przykłady wdrażania EUDR
Podczas gdy europejski przemysł drzewny i amerykańskie firmy produkujące towary drewniane wyrażają obawy, niektóre kraje i sektory już podejmują działania w celu dostosowania się do nowych przepisów. Na przykład w Ghanie i na Wybrzeżu Kości Słoniowej, które są największymi producentami kakao, wdrażane są systemy śledzenia pochodzenia towarów. Ghana ogłosiła, że jej system śledzenia kakao, który umożliwi identyfikację źródła ziaren od farmy do portu, będzie gotowy do października 2024 roku. Podobny system jest wdrażany na
Wybrzeżu Kości Słoniowej, gdzie rolnicy otrzymują karty identyfikacyjne do elektronicznych płatności, co ma zapobiec oszustwom i zagwarantować uczciwe wynagrodzenia.
Firmy Nestlé, Mars Wrigley i Ferrero – światowi giganci branży czekoladowej – w liście do Komisji Europejskiej wyrazili poparcie dla EUDR, określając regulację jako „ważny krok naprzód” i jednocześnie apelując o dodatkowe wsparcie UE dla małych rolników. Firmy te wskazują na konieczność inwestycji i partnerstw z krajami produkującymi towary objęte nowymi regulacjami.
Społeczności rdzenne za EUDR
Ponad 170 organizacji pozarządowych, w tym Articulação dos Povos Indígenas do Brasil (APIB), które reprezentuje ponad 300 rdzennych grup z Brazylii, poparło EUDR. APIB widzi nowe przepisy nie tylko jako ochronę przyrody, ale także jako wsparcie w obronie praw terytorialnych rdzennych społeczności. Grupa wzywa do rozszerzenia ochrony na biomy inne niż leśne, jak m.in. sawanna Cerrado.
Wdrożenie EUDR
Pomimo obaw, prace nad przygotowaniem systemów administracyjnych dla EUDR postępują. Unijny system oświadczeń należytej staranności jest na dobrej drodze – rozpoczęcie rejestracji planowane jest na listopad 2024 roku, a pilotażowe testy już są dostępne. Przewiduje się, że państwa członkowskie będą musiały
kategoryzować kraje według poziomu ryzyka wylesiania do 30 grudnia 2024 roku. Wszystkie kraje będą traktowane jako „ryzyka standardowego” do momentu opublikowania klasyfikacji ryzyka, co może wpłynąć na procesy kontroli i dostosowania.
Wsparcie dla drobnych rolników
Choć globalna skala utraty lasów jest ogromna, sukces EUDR zależy od skutecznego wdrożenia przepisów i wsparcia dla małych producentów. Organizacje społeczne apelują o konkretne działania, takie jak przegląd wpływu prawa na małych rolników, dostosowane taryfy, specjalne platformy rynkowe oraz techniczne i finansowe wsparcie w spełnieniu wymogów dotyczących geolokalizacji i śledzenia pochodzenia towarów.
Obalanie mitów
Wraz ze zbliżaniem się terminu rozpoczęcia obowiązywania nowych przepisów, czyli końca grudnia 2024, coraz częściej pojawiają się fałszywe informacje na temat wymagań EUDR i jego potencjalnego wpływu na rynki UE. W związku z tym, organizacja Fern opracowała najczęściej pojawiające się mity dotyczące EUDR i zestawiła je z faktami:
Mit: EUDR znacząco zwiększy biurokrację dla europejskich rolników i leśników.
Fakty:
Rozporządzenie UE w sprawie drewna (EUTR) (Rozporządzenie (UE) nr 995/2010) weszło w życie 3 marca 2013 r. i zostanie uchylone po wejściu w życie EUDR 30 grudnia 2024 r. Wymagania obu ustaw są podobne, więc właściciele lasów, którzy przestrzegają obecnych przepisów, nie będą musieli wykonywać dodatkowej pracy. Operatorzy wprowadzający drewno na rynek po raz pierwszy będą musieli przedstawić oświadczenie o należytej staranności i uwzględnić dane geolokalizacyjne, które powinny już istnieć w krajowych systemach, jeśli rolnicy otrzymują dotacje z Wspólnej Polityki Rolnej. Geolokalizacja pól lub lasów musi być określona tylko raz i może być ponownie wykorzystana, a mali rolnicy/leśnicy mogą upoważnić kolejnego operatora lub handlowca w łańcuchu dostaw, aby działał jako ich przedstawiciel prawny, pod warunkiem, że nie jest to osoba fizyczna ani mikroprzedsiębiorstwo. EUDR wypełnia jednak główne luki w EUTR. Wcześniej niemożliwe było naprawienie sytuacji, gdy nielegalne drewno trafiło na rynek UE, ale teraz wymaga się, aby wszystkie poziomy łańcucha dostaw spełniały obowiązki należytej staranności. Dodatkowo przepisy, które wcześniej dotyczyły tylko importerów drewna, teraz obejmują importerów także innych produktów powodujących ryzyko utraty lub degradacji lasów.
Mit: EUDR wyklucza małych rolników spoza UE z łańcuchów dostaw na rynek
wspólnoty
Fakty:
Chociaż małym rolnikom może być trudniej wdrożyć wymagania dotyczące geolokalizacji i śledzenia, EUDR zaleca, aby państwa członkowskie i firmy wspierały ich w przestrzeganiu przepisów. W odpowiedzi państwa członkowskie stworzyły Inicjatywę Team Europe (TEI), początkowo inwestując 70 milionów euro, aby m.in. wspierać drobnych rolników w dalszym korzystaniu z łańcuchów dostaw do UE. Przy odpowiednim wsparciu finansowym UE, mali rolnicy mogliby skorzystać z głębokiej transformacji w zakresie śledzenia i transparentności. Sytuacja różni się jednak w zależności od towaru. W przypadku oleju palmowego, w łańcuchu dostaw UE jest stosunkowo niewielu małych rolników, co oznacza, że EUDR może stanowić dla nich szansę na zwiększenie dostępu do rynku, np. poprzez inwestycje w zakłady używane przez małych rolników zgodne z EUDR. W przypadku kakao, zwłaszcza z Wybrzeża Kości Słoniowej, większość farm może już spełniać wymagania EUDR, choć potrzebują wsparcia finansowego na spełnienie wymagań dotyczących śledzenia – co niektóre firmy już oferują. Narodowe systemy śledzenia rozwijane w takich krajach jak Brazylia, Wybrzeże
Kości Słoniowej, Ghana, Indonezja i Malezja mogłyby pomóc wszystkim rolnikom w pokryciu kosztów śledzenia i mapowania.
Zalecenia w kontekście małych rolników obejmują:
• Przeprowadzenie przeglądu wpływu EUDR na małych rolników i przeprowadzenie oceny ich potrzeb.
• Wsparcie małych producentów w bezpośrednim dostępie do rynku UE, np. poprzez kontyngenty, specjalne taryfy lub specjalne platformy rynkowe oraz bezpośrednie inwestycje.
• Przyjęcie dobrych praktyk zakupowych w celu obrony godziwych wynagrodzeń małych rolników.
• Skierowanie wsparcia technicznego i finansowego na zgodność małych producentów z przepisami.
Mit: UE nie zakończy oceny ryzyka wylesiania krajów przed wejściem w życie EUDR, co oznacza, że firmy będą musiały przeprowadzać pełną należytą staranność dla wszystkich krajów, w tym tych o niskim ryzyku.
Fakty:
Komisja ma czas do 30 grudnia 2024 r., aby opublikować kategoryzację ryzyka. Do tego czasu wszystkie kraje będą traktowane jako standardowe ryzyko. Może to oznaczać dodatkową pracę dla krajów o niskim ryzyku, ale będzie to zrekompensowane zmniejszeniem pracy związanej z krajami o wysokim ryzyku. Niezależnie od klasyfikacji ryzyka wylesiania w danym kraju, geolokalizacja identyfikująca pochodzenie surowców eksportowanych do UE musi być uwzględniona w oświadczeniu o należytej staranności. Opóźnienie w ocenie ryzyka dotknie więc głównie właściwe organy państw członkowskich. W przypadku krajów niskiego ryzyka muszą one sprawdzać tylko 1% firm, do 3% dla standardowego ryzyka i 9% dla wysokiego ryzyka.
Mit: System informacyjny do oświadczeń o należytej staranności nie będzie
gotowy do grudnia 2024 r.
Fakty:
System informacyjny jest na dobrej drodze do realizacji. Rejestracja ma rozpocząć się w listopadzie, sesje szkoleniowe są zaplanowane na październik, a wyniki testów pilotażowych są już dostępne. Na stronie internetowej Komisji dostępne są aktualne informacje na temat postępów. Prawdą jest jednak, że transport może trwać miesiącami, co oznacza, że niektóre produkty, które muszą być zgodne z przepisami, są już wysyłane.
Źródła:
https://www.climatechangenews.com/2024/09/03/delaying-the-eus-antideforestation-law-is-not-an-option/
https://www.fern.org/publications-insight/what-is-the-eu-deforestation-regulationand-why-is-it-controversial/