Po agresji Rosji na Ukrainę zostały zaburzone globalne dostawy niektórych ważnych produktów rolnych, takich jak pszenica, kukurydza i olej słonecznikowy, gdyż Ukraina, ich ważny producent na skalę światową, utraciła możliwość eksportu tych produktów drogą morską. Nałożone na Rosję i Białoruś sankcje zagroziły natomiast globalnej i europejskiej dostępności nawozów azotowych. Wizja głodu w Afryce oraz zaburzonych łańcuchów dostaw przemysłu spożywczego w Europie są szeroko omawiane w mediach. W wielu krajach UE, szczególnie u dużych beneficjentów Wspólnej Polityki Rolnej, podnoszą się coraz silniejsze głosy i naciski na Komisję Europejską, aby poluzować ambitne cele Europejskiego Zielonego Ładu i strategii “Od pola do stołu”, jednakże KE nie zgadza się z diagnozą i nie schodzi z przyjętej ścieżki – dla klimatu, bioróżnorodności, regeneracji gleb i ochrony przed zanieczyszczeniami środowiska.
Faktem jest, że konflikty zbrojne są mocno powiązane ze zjawiskiem głodu na świecie i wojna w Ukrainie nie jest wyjątkiem. Większość ze 140 milionów ludzi cierpiących z powodu dotkliwego głodu na świecie mieszka w zaledwie 10 krajach, z których osiem jest lub było przedmiotem obrad Rady Bezpieczeństwa ONZ. Na sesji Rady Bezpieczeństwa ONZ 19 maja 2022, Sekretarz Generalny ONZ Antonio Guterres stwierdził, że w kwietniu br. Światowy Program Żywnościowy (WFP) dostarczył żywność i środki finansowe dla ok. 3 milionów obywateli Ukrainy, podczas gdy dotychczas to Ukraina była wielkim dostarczycielem żywności dla WFP. Ostrzegając przed problemem dostępności żywności w 2023 roku, dyrektor wykonawczy WFP David Beasley wyjaśnił, że kiedy kraj taki jak Ukraina, który może wyżywić do 400 milionów ludzi, jest dotknięty kryzysem, w krajach tak odległych jak Sri Lanka, Indonezja czy Pakistan dochodzi do demonstracji i protestów z powodu wzrostu cen i braków żywności.
W reakcji na ryzyko kryzysu żywnościowego w części świata zależnego od pomocy żywnościowej, Komisja Europejska ogłosiła 23 marca szereg krótko- i średnioterminowych działań mających na celu zwiększenie światowego bezpieczeństwa żywnościowego oraz wsparcie rolników i konsumentów w UE w świetle rosnących cen żywności i kosztów nakładów, takich jak energia i nawozy.
Działania te są wielokierunkowe. Obejmują m.in. wsparcie dla samej Ukrainy wysokości 330 mln euro, co miało m.in. pomóc Ukrainie zapewnić dostęp do podstawowych towarów i usług, a także przyczynić się do ochrony ludności. UE zwiększyła także pomoc humanitarną dla regionów i grup ludności najbardziej dotkniętych brakiem bezpieczeństwa żywnościowego. Komisja zaktywizowała narzędzia wsparcia dla rolników i konsumentów UE będące w dyspozycji państw członkowskich, m.in. takie jak zmniejszenie stawki VAT na produkty żywnościowe i energetyczne, ale też uruchomiła specjalny pakiet wsparcia wys. 500 mln euro dla rolników, zaznaczając, że “należy priorytetowo traktować wsparcie dla rolników zaangażowanych w zrównoważone praktyki, przy jednoczesnym zapewnieniu, aby środki były ukierunkowane na sektory i rolników najbardziej dotkniętych kryzysem”. Jednakże miesiąc później Komisja zatwierdziła polski krajowy pakiet wsparcia dla rolników dopłat do nawozów syntetycznych wysokości prawie 4 mld złotych, z którego skorzystało, a w każdym razie złożyło wnioski, ponad 425.000 rolników.
Jednym z tymczasowych środków ogłoszonych przez Komisję 23 marca podjętych dla zwiększenia zdolności produkcyjnej UE było “wyjątkowe i tymczasowe odstępstwo umożliwiające uprawę roślin na gruntach ugorowanych w celu produkcji żywności i pasz, przy jednoczesnym utrzymaniu pełnego poziomu płatności z tytułu zazieleniania dla rolników.”.
W reakcji na środki podjęte przez Komisję Europejską oraz naciski agrobiznesu i środowisk rolniczych obniżenia ambicji lub odroczenia w czasie wdrażania strategii “od pola do stołu”, apel w obronie planu transformacji systemu żywnościowego na bardziej zrównoważony i odporny na kryzysy wystosowała grupa naukowców, a podpisało go ponad 500 naukowców z całego świata. Naukowcy bronią tezy, że wojna w Ukrainie “ujawnia fakt, że nasze obecne sposoby produkcji i konsumpcji żywności są niezrównoważone i niesprawiedliwe. W odpowiedzi na to powinniśmy wzmocnić – a nie porzucać – transformację w kierunku zdrowego, sprawiedliwego i przyjaznego środowisku systemu żywnościowego, transformację w kierunku zdrowego, sprawiedliwego i przyjaznego środowisku systemu żywnościowego” i proponują na bazie wiedzy naukowej szerokie działania w trzech kierunkach:
1) przyspieszenie przejścia w Europie (i innych krajach o wysokim dochodzie) na zdrowszą dietę z mniejszą ilością produktów zwierzęcych,
2) zwiększenie produkcji roślin strączkowych i wzmocnienie strategii “Od pola do stołu”,
3) zmniejszenie ilości odpadów żywnościowych.
Projekt finansowany w ramach programu IMCAP Unii Europejskiej.
Treść niniejszej publikacji przedstawia wyłącznie poglądy jej autora i jedynie autor ponosi za nią odpowiedzialność. Komisja Europejska nie przyjmuje żadnej odpowiedzialności za wykorzystanie zawartych w niej informacji.