Ostrożne zarządzanie wylesionymi terenami Amazonii nie może zastąpić wysiłków na rzecz ochrony lasów deszczowych przed wycinką, ale musi je uzupełniać. Zrównoważone praktyki rolnicze promujące różnorodność wykorzystania terenów po utraconych lasach może pomóc zminimalizować wpływ na klimat i środowisko – wynika z najnowszego artykułu opublikowanego przez Nature.com. Pozostałe po wylesianiu fragmenty lasów nadal są dotknięte zaburzeniami ekosystemów w okolicznych obszarach. Zaburzenia te mają głęboki wpływ nie tylko na bioróżnorodność i funkcjonowanie pozostałych lasów, ale także na cały agrobiznes. Potrzebujemy rewolucji w użytkowaniu wylesionych gruntów w kierunku takiego zarządzania, które przyjmuje perspektywę środowiskową, społeczną i ekonomiczną.
Wykorzystanie wylesionych obszarów w regionie Amazonii podlega ciągłym zmianom. Po latach siedemdziesiątych połączenie postępu technologicznego, w tym hodowli roślin i korekty kwasowości gleby (tj. wapnowania), doprowadziło do ekspansji plantacji soi na brazylijskie sawanny — Cerrado — i pogranicze południowej Amazonii. Postępy te stanowiły punkt zwrotny dla produkcji rolnej w południowej Amazonii. Wyższa produktywność i rosnące zyski stworzyły podatny grunt dla rolnictwa wielkoprzemysłowego i doprowadziły do szybkiego rozwoju ekstensywnych monokultur. W latach 2000-2019 powierzchnia upraw soi w rejonie Amazonii wzrosła ponad 10-krotnie!
Skutki klimatyczne wynikające z utraty lasów zależą od wielkości wylesionych płatów, późniejszego użytkowania gruntów. Wylesianie na „mniejszą” skalę obszarów o powierzchni poniżej 10 km2 prowadzi do powstawania bardziej płytkich chmur, ponieważ w systemie jest więcej energii konwekcyjnej i sprzyja to większym ilościom opadów. Jednak w miarę powiększania się obszarów wylesionych konwekcyjne mechanizmy podnoszące tracą na sile, co ogranicza pojawianie się płytkich chmur, proces parowania terenowego i tym samym opady deszczu. Ta zmiana ma już miejsce w wielu obszarach Amazonii.
Przekształcenie terenów po lasach w grunty uprawne może spowodować wzrost temperatury powierzchni nawet trzykrotnie większy niż przekształcenie terenu w pastwiska. Różnica jest szczególnie widoczna w wielkoobszarowych gospodarstwach. Intensywne gospodarowanie gruntami ogranicza transpirację roślin i powoduje przesunięcia powierzchniowego bilansu energetycznego. Jeśli mamy zminimalizować ryzyko klimatyczne związane z wylesianiem, pierwszym krytycznym krokiem jest ustanowienie przyjaznych dla klimatu strategii użytkowania gruntów dla wylesionych wcześniej obszarów – twierdzą autorzy publikacji.
Rozwiązaniem mogą być alternatywne systemy rolnicze, które lepiej utrzymują różnorodność flory i fauny oraz funkcjonowanie ekosystemu. Wreszcie, tam gdzie to możliwe, należy przywrócić funkcje ekosystemowe nieużytkowanych gruntów. Tereny wylesione są słabo użytkowane, o czym świadczy duża powierzchnia gruntów opuszczonych. Lasy wtórne odrastają obecnie na około 20% wcześniej wylesionych obszarów w Brazylii.
Jeśli utrzymają się obecne trendy, rentowność produkcji rolnej w Amazonii będzie bardzo zagrożona. Ekspansja pól uprawnych i dalsze wylesianie może znacznie zmniejszyć opady, które są podstawą wysokich plonów obserwowanych w południowej Amazonii. Rosnące temperatury i susza spowodowały już, że około 30% produkcji zasilanej deszczem w południowej Amazonii przekroczyło optymalne granice klimatyczne. Przewiduje się, że do 2030 r. ponad 50% użytków rolnych znajdzie się poza tymi granicami.
Zatrzymanie wylesiania może potencjalnie zapobiec stratom w rolnictwie związanym z redukcją opadów nawet o 1 mld USD rocznie. Ostrożne zarządzanie ziemią, która została już wylesiona, może również przynieść znaczne korzyści dla zdrowia środowiskowego i klimatycznego regionu Amazonii. Zdecydowanie oczekujemy, że sektor rolnictwa w dłuższej perspektywie skorzysta na nowej zielonej rewolucji, z systemem produkcji inspirowanym naturalnymi procesami ekologicznymi, w którym produkcja żywności jest harmonijnie zintegrowana z lokalnym ekosystemem.
Na podstawie:
https://www.nature.com/articles/s43247-023-00692-x